Tanılardan bahsetmeden önce herhangi bir tanının bir çocuğu, bir genci ifade etme konusunda yetersiz olduğunu göz önünde bulundurmak önemlidir. Hiçbir psikiyatrik tanı bir kişinin baş etme yollarını, ilişki kurma biçimini ve gücünü, güçlü ya da zorlandığı yanlarını, ailevi, sosyal ve kimliksel özelliklerini, işlevselliğini ve daha birçok özelliğini ortaya koyamaz. Bize bazı durumları daha iyi tanımak ve fark edebilmek için bir zemin sunar o kadar.
Çoğu kez yanlış bir şekilde Çocuk ve Genç Psikiyatrisi’nin tek ilgi alanı olduğunu düşündürtecek kadar sık konuşulan bir konudur DEHB. Birazdan bahsedileceği gibi, yine sıklıkla yanlış bir şekilde “Hiperaktivite” şekilde kısaltılarak kullanılır. Popüler eğilimlerin etkisiyle, günlük uygulamalarda adı fazlasıyla geçse de yapılan tarama çalışmaları ihtiyaç duyan çocukların çok çok azının tedaviye başvurduğunu göstermektedir. Oysa ki DEHB, okul sorunları, okul başarısızlığı, öğrenme güçlükleri, gibi eğitsel zorlukların yanı sıra ilişki, iletişim, duygusal zorluklar, kalıcı davranış bozuklukları gibi pek çok sorununa da zemin hazırlar. Bu haliyle de değerlendirme ve tedaviyi de fazlasıyla hak eder.
Kesin nedeni bilinmemekle birlikte hemen tüm psikiyatrik durumlarda olduğu gibi genetik yatkınlığın sosyal ve ruhsal etkenlerle birleşerek ortaya çıktığı düşünülmektedir.
DEHB’nun 3 temel özelliğine bakmak gerekirse bunlar: Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite ve Dürtüselliktir.
Dikkat Eksikliği: Kastedilen, dikkat yoğunluğunun ve özellikle süresinin bireyin yaşına göre az olmasıdır. Sorun dikkat edememekten çok odaklanma ve odaklanmanın sürdürülmesidir. Dikkatin dağınık oluşu; öncelik belirleme, sıraya koyma, planlama ve düzenleme becerilerini bozar.
Hiperaktivite: Çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olmayan düzeyde hareketlilik olmasıdır. Yaşa ve gelişim seviyesine vurgu yapılmasının nedeni çocukların yaşla birlikte hareketliliklerini kontrol edebilme becerilerinin artmasının beklenmesidir. Bahsedilen hareketlilik aşırı, karmaşık, amaca hizmet etmekten uzak daha doğrusu hareketliliğin tek amaç olduğu bir hareketliliktir.
Dürtüsellik: İstekleri erteleyememe, kendini durduramama ve fevrilik ile kendisini gösterir. Bu özellik şayet varsa, kurallara uymakta zorluklar yaratacaktır. Çocuğun çevresine uyumunu, yaşıtlarıyla ve erişkinlerle ilişkilerini bozucu bir etki gösterir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivitede olduğu gibi bir süre sonra özgüven ve özsaygıda oluşan sorunlar başka sorunları da beraberinde getirebilir.
DEHB Alt Türleri
DEHB’nun tek bir türle kendisini gösterdiği genel anlayışına karşı dikkat eksikliğinin ön planda olduğu, hiperaktivitenin ön planda olduğu ve karışık alt tipleri ile kendisini farklı farklı gösterebildiği bir gerçektir.
DEHB’nun çoğu kez sadece “hiperaktivite” olarak adlandırıldığı göz önüne alınırsa dikkat eksikliği ön planda olan alt tipin çok sık gözden kaçmasına şaşırmamak gerekir. Davranış sorunlarındansa öğrenme güçlükleri, duygusal sorunlarla mücadele eden bu çocukların çevresi tarafından farklı tanımlandıklarını görmekteyiz.
DEHB varlığında başka psikiyatrik bozukluklara rastlanma sıklığı da artar. Bu durumların bilinmesi tedavinin başarısı açısından önemlidir. Eşlik eden sorunların varlığında tedavilerinin ayrıca yapılması gerekir.